وَعِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَْرْضِ هَوْناً وَإِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما؛[1] و بندگان خداى رحمان كسانى‌اند كه روى زمين به نرمى [و بى‌تكبر] راه مى‌روند، و چون نادانان ايشان را مورد خطاب قرار دهند [و سخنان نابخردانه گويند] به ملايمت پاسخ مى‌دهند.

حقيقت بندگى: نفى هرگونه استقلال

در دو جلسه گذشته، محور بحث ما آياتى از سوره فرقان بود كه به تشريح اوصاف «عباد الرحمان» پرداخته است و مطالبى به اختصار در اين زمينه عنوان شد. همچنان كه ملاحظه كرديم، اولين صفتى كه در اين آيات براى عبادالرحمان ذكر گرديده تواضع است. به همين مناسبت اين سؤال را مطرح كرديم كه چرا تواضع تا بدين حد اهميت دارد كه در اين‌جا به عنوان اولين ويژگى عبادالرحمان مطرح شده است؟ در اين زمينه اشاره كرديم كه شايد اين امر بدان سبب باشد كه چون بحث «عباد الرحمان» مطرح است، مناسب اين بوده كه اوصافى آورده شود كه بيشتر با «عبد» بودن سازگارى و تناسب داشته باشد؛ و خصوصيتى كه در «عبد» بسيار بارز و متمايز است، فروتنى و خاكسارى، و خود را در مقابل «مولا» حقير و خُرد شمردن و هيچ انگاشتن است. سپس اضافه كرديم كه اصولا راه تكامل انسان، عبوديت و بندگى خدا است و جز اين، راهى براى تكامل فراروى انسان وجود ندارد. در اين باره در جلسه قبل توضيحاتى بيان شد و اكنون ادامه آن را پى مى‌گيريم.