مى‌شويم تفاوت دارند. از اين رو ممكن است عمل به «تعهد يك‌جانبه داوطلبانه» در مقايسه با برخى ديگر از انواع تعهد، مرتبه پايين‌ترى از ارزش را داشته باشد، اما به لحاظ اصل ارزش اخلاقى، عمل به هرگونه تعهدى مطلوب و داراى ارزش است. در اين ميان، عمل به برخى از انواع عهد و پيمان، علاوه بر ارزش اخلاقى، از نظر فقهى نيز ممكن است حكم وجوب داشته باشد.

از عهد و پيمان با خدا تا عهد و پيمان با كفار

در قرآن كريم گاه بر مراقبت نسبت به برخى عهدهاى خاص، و از جمله، عهدهايى كه انسان با خداوند مى‌بندد، تأكيد شده، و گاه به طور كلى بر اعتبار وفاى به عهد به عنوان يك ارزش اخلاقى عام تأكيد گرديده است؛ از جمله در اين آيه كه مى‌فرمايد:

لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآْخِرِ وَالْمَلائِكَةِ وَالْكِتابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبى وَالْيَتامى وَالْمَساكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسّائِلِينَ وَفِي الرِّقابِ وَأَقامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا وَالصّابِرِينَ فِي الْبَأْساءِ وَالضَّرّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُون؛[1] نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى شرق و [يا] مغرب بگردانيد، بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب [آسمانى] و پيامبران ايمان آورَد، و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش، به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و در راه‌ماندگان و گدايان و در [راه آزاد كردن]بندگان بدهد، و نماز را برپاى دارد، و زكات بدهد، و آنان كه چون عهد ببندند به عهد خود وفادارند، و در سختى و زيان و به هنگام جنگ شكيبايانند، آنانند كسانى كه راست گفته‌اند، و آنان همان پرهيزگارانند.

«برّ» كه به معناى نيكى، خوبى و نيكوكارى است، به تعبير ادبيات علمى و اصطلاحى امروزين، همان «ارزش اخلاقى» است. از اين رو در اين آيه يكى از مصاديق نيكى و ارزش‌هاى اخلاقى «وفاى به عهد» دانسته شده است: وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا.