مصدرى دارد بنابراين معناى آيه چنين مى‌شود كه: زمين سرعت است؛ و نه اين كه سرعت دارد؛ مگر آنكه مصدر را به معناى صفت بگيريم كه اين نيز خلاف ظاهر آيه است.

بارى، آنچه برشمرديم، اوصاف زمين بود در قرآن معظّم، كه از هر يك مى‌توان نكته‌هايى دريافت كه احتمالاً با مطالب علمى نيز مطابقت داشته باشد.

شب و روز

يكى از پديده‌هاى ديگر، مسأله‌ى شب و روز است كه در قرآن بر آن تكيه مى‌شود و تعابير مختلفى در مرد آن وجود دارد:

انبياء / 33: «وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهار».

اوست آنكه شب و روز را آفريد.

در هيچيك از اين آيات، درباره‌ى هيچ پديده‌اى به طور خالص، بيانى نيامده و همه با توجّه به مسأله‌ى توحيد و ربوبيّت است و در اكثر آيات دو چيز مورد نظر قرار گرفته است: نخست ربوبيّت الهى. دو ديگر: منافعى كه براى انسان دارد.

مؤمنون / 80: «وَلَهُ اخْتِلافُ اللَّيْلِ وَالنَّهار[1]».

تنها از اوست اختلاف شب و روز.

در اين آيه، در مورد كلمه «اختلاف»؛ بين مفسّرين اختلاف وجود دارد:

برخى مى‌گويند: منظور، اختلافِ ساعاتِ شب و روز است كه گاهى طولانى و گاه كوتاه مى‌شود. و اشاره دارد به اينكه خداوند زمين را چنان آفريده كه با حركت آن، ساعات شب و روز تغيير مى‌يابد و داراى حكمتهايى است.

بعضى ديگر مى‌گويند: اختلاف در اين آيه، به معناى جانشين شدن و پياپى آمدن است و ظاهراً اين معنا با ريشه لغت (= خلف) و نيز با بعضى آياتِ ديگر مناسب‌تر است. از چيزهايى كه احتمال اوّل را ضعيف و بعيد مى‌كند، اين است كه اختلاف ساعات شب و روز در همه جاى زمين وجود ندارد؛ در برخى جاى‌ها مانند مناطق استوايى، ساعات مساوى است ولى پياپى آمدن شب و روز همه جا وجود دارد، به علاوه آيات ديگر نيز اين معناى جانشينى شب و روز و پياپى آمدن را تأييد مى‌كند:

فرقان / 62: «وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهارَ خِلْفَة».