محمّد خلیل قائنی

محمّد خلیل بن محمّد اشرف قائنی، عالم فاضل محقّق، از افاضل علماء قرن دوازدهم هجری. از اهالی قائن خراسان است و در اصفهان ساکن گردیده و به تحصیل پرداخته است. و آقا رضی الدّین محمّد خوانساری از اساتید اوست. وی در اغلب علوم زمان خود خصوصاً فقه، حدیث، کلام و حکمت استاد بوده و عمر را به تحقیق و تألیف گذرانیده است.

پس از حمله افغانها به اصفهان و سقوط صفویه در سال 1134ق به قزوین پناه برد و در پنج شنبه 26 رجب 1136ق در آنجا وفات یافت. ماده تاریخ وفات او این است:

«الفِیضُ عَلی قبرِ خلیل ممطال

فی لَیلَهِ مبعثِ النّبی المِفضال

الظُّهرُ لعامُ فُقِدِه تاریخ

اِذ زال بِهِ شمسُ سَماءِ الافضال

کتب زیر از تألیفات اوست:

1. «اثبات البداء» 2. «الرِّسالَه الاِلهیه» در شرح رساله نفی جبر و تفویض از حضرت امام هادی علیه السلام 3. «حاشیه شرح اشارات» 4. «شرح حدیث عمران صابی» منقول از کتاب «عیوان اخبارُ الرّضاعلیه السلام» که نسخه ای از آن ضمن مجموعه ای به شماره 1995 در کتابخانه مجلس شورای ملّی، و نسخه ای دیگر به شماره 977 در کتابخانه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد و نسخه ای در کتابخانه حسینیه تستری در نجف اشرف و بالاخره نسخه ای در کتابخانه سیّد علی شبّر در نجف اشرف (با حواشی مؤلف با امضای «منه مدّ ظِلّه») وجود دارد. تاریخ تألیف کتاب 21 محرّم 1123ق می باشد. 5. «نور البصر بِحَلِّ مسأَلَهِ الجَبرُ وَ القَدَر»، به عربی، که نسخه ای از آن در کتابخانه آیت اللَّه گلپایگانی و نسخه ای دیگر در کتابخانه وزیری یزد به شماره 1149 موجود است. 6. «رساله ردّ النصرانی»[1]

[1] بهارستان، صص 252 و 253؛ بغیهالطّالب، ص151؛ تتمیم امل الآمل، صص 146-142؛ فواید الرضویّه، ج1، ص174؛ علل برافتادن صفویان، ص306؛ دانشمندان خوانسار، صص 272 و 273؛ الذریعه، ج1، ص85، ج2، ص284، ج13، ص203 و ج24، ص364؛ فهرست عکسی دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، ج1، ص227؛ فهرست گلپایگانی، ج1، ص52؛ فهرست مجلس، ج9، بخش دوم، ص702؛ فهرست الهیات مشهد، ج2، ص130؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، صص587 و 588.